Ayın əmələ gəlməsinin sirri aşkarlandı
Minilliklər boyu bəşəriyyətə ilham verən Ay, təxminən 4,5 milyard il əvvəl - gənc Yer ilə astronomların Teya adlandırdığı Mars ölçülü protoplanet arasında baş verən nəhəng toqquşmadan sonra əmələ gəlib. London İmperial Kollecinin tədqiqatçıları tərəfindən yaradılan yeni kompüter modelləri bu fəlakətli hadisənin planetimizin və onun ayının formalaşmasında əsas an olduğunu təsdiqləyib.
Oxuməni.az-ın məlumatına görə, bu barədə “Particle” portalı məlumat verib.
Superkompüter simulyasiyalarından istifadə edərək erkən günəş sistemini araşdıran astrofizik Ceykob Keqerrisin sözlərinə görə, bu nəhəng toqquşma təkcə Ayı yaratmayıb, həm də Yer kürəsinin təkamülünü müəyyən edən nəticələr zəncirini hərəkətə gətirib.
"Ay olmasaydı, qabarma-çəkilmə olmazdı və bəlkə də sudan olan əcdadlarımız heç vaxt quruya çıxa bilməzdilər", - deyə alim qeyd edib.
Hamar hissəcik hidrodinamikasına əsaslanan kompüter modelləri alimlərə planetin formalaşmasının ilkin mərhələlərini yenidən qurmağa imkan verir.
"Biz sistemi hər biri bir maddə parçasını təmsil edən milyonlarla hissəcik kimi təsvir edirik. Superkompüter onların cazibə qüvvəsi və təzyiqin təsiri altında necə hərəkət etdiyini və qarşılıqlı təsir göstərdiyini hesablayır", - deyə Keqerries izah edib.
Bu cür simulyasiyalar göstərir ki, nəhəng bir zərbə olmadan, bu qədər böyük miqdarda materialın orbitə necə atılaraq Ayı əmələ gətirə biləcəyini izah etmək mümkün deyil. Hər il Ay Yerdən təxminən 3,8 santimetr uzaqlaşır. Bu hərəkəti izləməklə tədqiqatçılar onun orbit tarixini yenidən qura və zərbədən qısa müddət sonra Yerin nə qədər tez fırlandığını müəyyən edə bilərlər.
Bundan əlavə, Ayın səthi milyardlarla ildir ki, demək olar ki, dəyişməz qalıb - külək, su və tektonik proseslərin hər şeyi sildiyi Yerdən fərqli olaraq. Bu, Ayı Günəş Sisteminin erkən tarixinin "anbarı"na çevirir.
"Bu, çoxlu parçaları olan nəhəng bir tapmacadır", - deyə Keqerries yekunlaşdırdı. "Ayın necə əmələ gəldiyini tam anlamaq üçün modellərimizi təkmilləşdirməli və Yer-Ay sistemini öyrənməyə davam etməliyik."
Almaz Həsənli
