Türk Dövlətləri Təşkilatı beynəlxalq aləmdə nüfuzlu və güclü dövlətə çevrilir

Son illərdə Türk Dövlətləri Təşkilatı (TDT) arasında istər iqtisadi, istər siyasi, istərsə də təhlükəsizlik və mədəni sahədə əməkdaşlığın genişləndirilməsi və inteqrasiyanın dərinləşməsi beynəlxalq aləmin önəmli hadisələrindən birinə çevrilib. Bunu mütəmadi olaraq türk dövlətləri liderləri arasında rəsmi və qeyri-rəsmi səviyyədə keçirilən çoxsaylı görüşlər və zirvə toplantıları də təsdiq etməkdədir. Bu baxımdan oktyabrın 6-7-də Azərbaycanın Qəbələ şəhərində keçiriləcək Türk Dövlətləri Təşkilatının (OTT) 12-ci Zirvə Toplantısının qurumun həyatında önəmli hadisələrdən birinə çevriləcəyi şübhə doğurmur. Təşkilatın üzvü olan ölkələrin liderləri türk dünyasında sabitlik və əməkdaşlığın artan aktuallığını vurğulayaraq “Regional Sülh və Təhlükəsizlik” mövzusunu müzakirə edəcəklər. Bu barədə sentyabrın 29-da OTS beyin mərkəzlərinin Bakıda keçirilən konfransında OTS baş katibinin müavini Ömər Kocaman məlumat verib. O, qlobal dəyişikliklər kontekstində türk dövlətləri arasında əməkdaşlığın və inteqrasiyanın xüsusi əhəmiyyət kəsb etdiyini vurğulayıb.

Ömər Kocaman təşkilatın inkişafı üçün əsas vektorları açıqlayıb: "Türk dünyasının geniş coğrafiyası, güclü hərbi potensialı, zəngin resursları, nəqliyyat dəhlizləri və gənc əhalisi var. Biz UTC-ni qlobal səhnədə nüfuzlu oyunçu və güc mərkəzinə çevirmək üçün səylərimizi birləşdirməliyik".

O, Azərbaycanın türk dünyasında, xüsusilə ticarət, nəqliyyat və logistika sahələrində körpü rolunu oynayan önəmli rolunu vurğulayaraq, hazırkı müzakirələrin qarşıdan gələn sammitə hazırlıq işlərinə mühüm töhfə verəcəyinə əminliyini ifadə edib.

Türk dövlətləri arasında inteqrasiyanın gücləndirilməsi Macarıstanın da maraq dairəsindədir. Qeyd edək ki, Macarıstan hazırda TDT-nin de-fakto üzvünə çevrilib. Macarıstan faktiki olaraq qurumun bütün tədbirlərində iştirak edir. Bu müstəvidə də Macarıstan öz növbəsində türk ölkələrinin Avropa və Avropa Birliyinə inteqrasiyası üçün körpü olmağa hazırdır. Məsələyə münasibət bildirən Macarıstan Beynəlxalq Münasibətlər İnstitutunun aparıcı elmi işçisi Laszlo Vasa deyib ki, Orta Dəhliz (Trans-Xəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizi – NG) həm Şərq-Qərb, həm də Şimal-Cənub regionları üçün körpü rolunu oynayacaq.

Ümumiyyətlə götürdükdə Trans-Xəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizi Türk dövlətləri arasında inteqrasiyanın daha da genişləndirilməsində önəmli rollardan birini oynamağa başlayıb. Bunu Qazaxıstan Respublikasının Prezidenti yanında Qazaxıstan Strateji Araşdırmalar İnstitutunun direktoru Jandos Şaymərdanovun dedikləri da təsdiq edir. Onun sözlərinə görə, Orta Dəhlizi sadəcə nəqliyyat marşrutu kimi deyil, qlobal qeyri-müəyyənlik şəraitində sabitliyi gücləndirən “Türk diplomatiyasının və nəqliyyat əlaqəsinin simvoludur”. O qeyd edib ki, Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh sazişinin ABŞ-da tarixi paraflanması türk dünyasının ortaq qələbəsidir, belə ki, açıq sərhədlər və uyğunlaşdırılmış prosedurlar münaqişə potensialını azaldır və əməkdaşlığın faydalarını artırır.

Şaymərdanov, həmçinin Xəzər-Qara dəniz “ikili dəhlizi” yarada biləcək Qara dəniz üzərindən yaşıl dəhliz və Azərbaycan və Qazaxıstan arasında fiber-optik xətt kimi enerji və rəqəmsal layihələrin əhəmiyyətini vurğulayıb. “Birgə infrastruktur ortaq maraqlar yaradır və bu sahələrdə qarşılıqlı asılılıq etimadı gücləndirir və zəifliyi azaldır”, - deyə o, qeyd edib. .

Onu da deyək ki, açıq sərhədlər həm də Zəngəzur layihəsinin həyata keçirilməsinə imkan yaradır. Türkiyə artıq 224 kilometrlik Qars-Diluci dəmir yolu xəttinin tikintisinə başlayıb ki, bu da Türkiyənin dəmir yolu şəbəkəsini Ermənistan vasitəsilə Azərbaycanın Naxçıvan anklavı ilə birləşdirəcək. Bu xətt Azərbaycan, Ermənistan və Türkiyə arasında subregional əməkdaşlığın mühüm elementinə çevriləcək, ticarət dövriyyəsinin artırılmasına, regionda mövcud və perspektiv sənaye zonaları arasında kommunikasiyaların sıxlığının artırılmasına şərait yaradacaq.

Nəzərdə tutulanların həyata keçirilməsi üçüno Xəzər dənizində birgə bərə xidmətinin həyata keçirilməsi üzərində işlər genişləndirilib.

Təsadüfi deyil ki, məsələnin əhəmiyyətini nəzərə alaraq Özbəkistan Prezidenti Şavkat Mirziyoyevin Azərbaycana son səfəri zamanı birgə bərə reyslərinin işə salınmasına dair memorandum imzalanıb . Türkiyənin də bu layihədə iştirakı gözlənilir. Türk Dövlətləri Təşkilatının baş katibinin müavini Mirvohid Əzimovun sözlərinə görə, bu üçtərəfli mexanizmin həyata keçirilməsi Xəzər dənizi ilə yük daşımalarını əhəmiyyətli dərəcədə artıracaq və regionun infrastruktur əlaqələrini gücləndirəcək.

Ümumiyyətlə götürdükdə isə Zəngəzur dəhlizini Mərkəzi Asiyanı Avropa ilə birləşdirən “önəminə görə Bosfor boğazı ilə müqayisə edilə bilən əsas nəqliyyat arteriyası” adlandırmaq olar. Ermənistandan keçməklə Naxçıvana Türkiyə ilə Azərbaycanı birləşdirən marşrut birbaşa şərq-qərb dəhlizi yaradır, logistika xərclərini azaldır və prosedurları sadələşdirir. Dəhlizin açılması bütün türk dünyası üçün prinsipial əhəmiyyət kəsb edir və Azərbaycanı Avrasiyanın əsas tranzit mərkəzinə çevirəcək.

Zəngəzur dəhlizinin reallaşması ABŞ-da xüsusi diqqət mərkəzindədir. Bunu ABŞ Energetika Naziri Uorrightun Azərbaycan və ABŞ arasında ikitərəfli sazişin imzalanması zamanı dedikləri də təsdiq edir. Onun sözlərinə görə, Azərbaycanın zəngin enerji resursları var və Ermənistan və Azərbaycanı birləşdirə biləcək cənub sərhədindəki dəhliz ölkədən Avropaya daha çox təbii qaz nəql edə bilər: “Bu, son dərəcə vacibdir. Azərbaycanın enerji resurslarının inkişaf etdirilməsi və onların Rusiyadan yan keçərək qlobal bazarlara, xüsusilə də Avropa və Qərb bazarlarına çıxarılması ölkələrimiz arasında gələcək əməkdaşlıq üçün geniş imkanlar yaradır”.

Özbəkistanın Strateji və Regionlararası Araşdırmalar İnstitutunun aparıcı elmi işçisi Azizjon Kərimov bəyan edib ki, Özbəkistan Azərbaycanla yanaşı, Orta Dəhlizə əsas iqtisadi körpü kimi baxır. "Bu, sadəcə olaraq tranzit marşrut olmamalıdır. Türk dünyası mövcud potensialdan istifadə etməklə əməkdaşlığı inkişaf etdirməli, birgə iqtisadi layihələr həyata keçirməlidir", - Kərimov vurğulayıb.

Özbəkistan üçün Birləşmiş Ərazi Rusiya və Çindən sonra üçüncü ən böyük ticarət tərəfdaşıdır (illik təxminən 10 milyard dollar). Sənayenin, yüngül sənayenin, yeyinti istehsalının inkişafına, yüksək əlavə dəyərli məhsulların istehsalına üstünlük verilir. Kərimov həm də sənaye və xammal potensialını, eləcə də insan kapitalını birləşdirərək regionun iqtisadi məkanını gücləndirəcək müştərək türk brendinin yaradılmasında potensial görür.

Beləliklə Türk dövlətləri liderlərinin Qəbələdə keçiriləcək növbəti XII zirvə görüşü və orada müzakirə ediləcək məsələlərin quruma üzv dövlətlər arasında hərtərəfli inteqrasiyaya yeni bir töhfə verəcəyi və beynəlxalq aləmdə mövqeyini dah da gücləndircəyi şübhə doğurmur.

Əziz Mustafa