Panepidemiya Çini Rusiya ilə yaxınlaşdırıb

1989-cu ildə Tyananmen meydanında tələbə etirazlarının yatırılması nəticəsində Çin beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən təcridolunmaya məruz qaldı. ABŞ və Qərbi Avropa ölkələri Çinə silah tədarükünə embarqoydular.

Bununla belə, sonrakı illərdə Pekin Sovet İttifaqının dağılması ilə əlaqədar hərbi sənayesi mürəkkəb iqtisadi vəziyyətə düşmüş postsovet Rusiyasının timsalında gözlənilməz tərəfdaş tapdı. Rusiya da bu səbəbdən iqtisadi cəhətdən çiçəklənən Çinlə iş aparmaqda son dərəcə maraqlı idi. Nəticədə, növbəti bir neçə onillikdə Pekin hərbi modernləşmə çərçivəsində Moskvadan qırıcı təyyarələr və raket sistemləri almaqla Rusiya silahlarının ən iri istehlakçısına çevrilib.

Üstündən otuz il keçdi və növbəti böhran Rusiya və ÇXR-i bir-birinə yaxınlaşdırır: Çinin Uhan sənaye mərkəzində yeni koronavirusun baş verməsi son bir neçə ay ərzində iqtisadi depressiyaya gətirib çıxaran və Çinin beynəlxalq tənqidinə səbəb olan qlobal pandemiyaya çevrilib. Bu dəyişikliklər fonunda Çinin üzərinə düşn azsaylı ölkələrdən biri Rusiya idi.

Son aylarda pandemiya koronavirus Çinin beynəlxalq imicini, eləcə də xaricdə işgüzar maraqlarını pozdu. Çinin qəzəbli tənqid kampaniyasına ABŞ rəhbərlik edib. ABŞ prezidenti Donald Trampın administrasiyası Çini xəstəlik baş verməsində günahlandırır, Respublikaçı senatorlar Pekinə qarşı cəza tədbirləri görməyi tələb edir. Bundan başqa, çoxsaylı Avropa dövlətləri Çini siyasi fayda əldə etmək üçün böhrandan istifadə etmək və onlara yoluxmuş şəxslərin aşkar edilməsi üçün nasaz avadanlıq göndərməkdə ittiham ediblər.

Hətta Çinin bir sıra yaxın Afrikalı tərəfdaşları da Pekini sərt tənqid edib ki, guya ÇXR-də Afrika qitəsindən olanlar diskriminasiyaya məruz qalıblar. Daha sonra bir neçə Asiya dövləti Çindən asılılığını azaltmağa başladı. Məsələn, Yaponiya öz şirkətlərinə maliyyə stimulları verilməsini elan edib ki, onlar öz istehsalını ÇXR-dən öz vətənlərinə köçürsünlər. Öz növbəsində, Hindistan Çin maliyyəçiləri tərəfindən öz şirkətlərinin "opportunist şəkildə udulmasının" qarşısını almaq üçün xarici investisiyalara yeni məhdudiyyətlər tətbiq edib.

Bu kontekstdə Rusiya Çinin dünya arenasında ən fəal müdafiəçilərindən birinə çevrilib. Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrov Pekinin koronavirusun pandemiyasının vurduğu ziyana görə kompensasiya ödəməyə məcbur edilməsi çağırışlarını pisləyib, onları "qəbuledilməz" və şoka salan adlandırıb. Rusiya Prezidenti Vladimir Putin guya kifayət qədər sürətlə hərəkət etməyən Çinin ünvanına tənqid atəşinə tutulmasına qəti şəkildə etiraz edib. ÇXR Sədri Si Tszinpinlə telefon danışığı zamanı o, bu ittihamları "əks-məhsuldar" adlandırıb. Rusiya lideri Çin hökumətinin virus ilə mübarizə aparmaq üçün atdığı "ardıcıl və səmərəli hərəkətlərə" yüksək qiymət verib. O vurğulayıb ki, böhran "Rusiya-Çin hərtərəfli strateji tərəfdaşlığının xüsusi xarakterinə əlavə sübutdur".

Bundan başqa, digər ölkələr bu yaxınlarda Pekinlə iqtisadi əlaqələri pozduqları halda, Moskva bu əlaqələrin möhkəmləndirilməsi istiqamətində addımlar atıb. Aprelin 28 - də Kreml Rusiya milli rifah Fonduna Çin yuanı və dövlət istiqrazlarına sərmayə qoymağa icazə verdiyini elan edib.

Çinə yeni qaz kəməri və Arktika və Hind okeanı limanlarını birləşdirən iddialı yeni dəmir yolunun çəkilməsi də daxil olmaqla, Rusiya hökuməti də Pekinlə yeni iri layihələri nəzərdən keçirir. Pekin isə öz növbəsində neftin qiymətinin kəskin şəkildə aşağı düşməsi ilə Rusiyadan daha çox neft almağa başlayıb. Reuters-in məlumatına görə, mart ayında Rusiyanın xam neftinin Çinə idxalı bir il əvvəlki ilə nisbətən 31% artıb. Bunun da nəticəsində Rusiya Neft şirkətləri koronavirusa görə Avropada tələbatın azalması şəraitində itkilərinin müəyyən qədər kompensasiya etməyi bacardı.

Rusiyanın Çinlə daha sıx münasibətlərə marağı yeni bir şey deyil. 2014-cü ildən etibarən Moskva qərbdən təzyiqlərin kompensasiya olunmasına yardım etmək üçün Pekinə fəal şəkildə yaxınlaşır. Amma pandemiya Rusiyanı daha çox əmin edib ki, gələcək çinindir, deyə Rusiya Elmlər Akademiyasının Uzaq Şərq Tədqiqatları İnstitutunun direktoru Aleksey Maslov bildirib. Onun sözlərinə görə, Çin yalnız koronavirusu məğlub etməklə yanaşı, iqtisadi çətinlikləri də uğurla aradan qaldıran ölkə kimi qəbul edilir. Çoxları Çinin öz daxili problemlərini həll edən kimi fəal şəkildə öz nüfuzunu artırmağa və yeni geosiyasi modeli inkişaf etdirməyə başlayacağını gözləyir.

Maslov qeyd etdi ki, Pekin koronavirusun pandemiyasından sonra, xüsusilə ABŞ-ın artan təzyiqi şəraitində qlobal iddialarına nail olmaq üçün Rusiya kimi böyük dövlətə tərəfdaş kimi ehtiyac duyacaq. O, "The National Interest" ə müsahibəsində bildirib ki, Moskva da öz növbəsində adı çəkilən sahədə Pekinin dəstəyini alacağına ümid edir.

Çin də Rusiya ilə əməkdaşlığın genişləndirilməsi imkanlarını öyrənir. Əgər Vaşinqtonla münasibətlər pisləşməkdə davam edərsə, Pekin Moskva ilə iqtisadi əlaqələrin inkişafına daha çox diqqət yetirəcək, Çinin Şərqi Çin Pedaqoji Universitetində Çin-Rusiya münasibətləri üzrə eksperti Sin Çjan proqnozlaşdırır.

O qeyd edib ki, ABŞ-Çin iqtisadi və digər münasibətlərinin zəifləməsi doğrudan da baş verərsə, Pekin Rusiya və Avrasiyanı sənaye istehsalı zəncirinin restrukturizasiyasının potensial istiqamətləri kimi nəzərdən keçirəcək. O əlavə edib ki, Rusiya və Çinin koronavirusun pandemiyasından sonra öz əməkdaşlığını sürətləndirə biləcəyi sahələrdən biri ABŞ dollarından imtinadır. Son bir neçə ildə iki ölkə ABŞ dollarından asılılığını azaltmaq üçün bəzi ilkin addımlar atsa da, Pekinin bu prosesə marağının aşağı olması tərəqqini xeyli ləngidib. Sinyanın sözlərinə görə, ABŞ-la münasibətlərdə gərginliyin artması hər şeyi dəyişəcək.

Lakin Moskvada bəziləri Rusiyanın son nəticədə ABŞ-Çin arasında yeni soyuq müharibədə məğlub ola biləcəyindən narahatdırlar. Moskva Vaşinqtonla Pekin arasında gərginliyin artmasından istifadə etsə də, bundan udan tərəf olacaq.

Bununla bağlı Moskva Ali İqtisad Məktəbinin Milli Tədqiqat Universitetinin Beynəlxalq Münasibətlər professoru Dmitri Suslov bildirib ki Çinlə ittifaq Rusiyaya Qərblə qarşıdurmadan qalib çıxmaq imkanı verə bilər.

Suslov Çinin getdikcə artmaqda olan daha iddialı xarici siyasətinin Moskva üçün daha bir narahatlıq mənbəyinin olduğunu da əlavə etdi. Pandemiyanın ortasında, koronavirus, Pekin təcavüzkar diplomatiyanın yeni markasını silahla

Suslov da daxil olmaqla çox rusiyalı müşahidəçilərə elə gəlir ki, koronavirus Çinin xarici siyasətində siyasi-psixoloji kriteriyalara üstünlük verməsinə gətirib çıxarıb.

Son onillikdə Rusiya və Çin başqa ölkələrin daxili işlərinə "qarışmamaq" prinsipinə çağırılırdılar. Həqiqətən də, ABŞ-ın qlobal demokratiyanı təbliğ etmək səylərindən ümumi imtina etməsi iki ölkə üçün əsas birləşdirici amil olmuşdur. Suslov isə xəbərdarlıq edib ki, ruhlandırmış Çin son nəticədə Rusiyanın ondan nümunə götürməsini tələb edə bilər.

İndiyə qədər Rusiya Çinin koronavirus ilə mübarizəsini heyranlıqla izləyir. Bütün bunların fonunda Pekinin son dərəcə böyük uğur qazana biləcəyi məsələsi aktuallıq kəsb edir.

Emin Axund

Oxuməni.az